Overdenkingen

Hier verschijnt iedere maand de overdenking uit NieuwsBRON, het kerkblad van onze gemeente.

 

Overdenking

Juli 2016 - ds. W. Lolkema

De Psalmen: groots en intiem

Op 27, 28 en 29 juni was ik één van de ongeveer zestig deelnemers (predikanten en theologen) aan de Summerschool over de Psalmen, van de Protestantse Theologische Universiteit, de PThU. Deze vond plaats in het centrum van het mooie plaatsje Doorn, in de provincie Utrecht. Het thema van deze Zomerschool was: Aangeraakt door verlangen.

De Summerschool 2015 kon niet doorgaan omdat er toen te weinig aanmeldingen waren, vertelde men mij. Dit jaar was er geen plekje meer vrij! Misschien komt dat wel omdat de Psalmen anno 2016 nog altijd bijzonder populair zijn. In vele toonaarden hoorden we tijdens de genoemde driedaagse dat je in de Psalmen alle menselijke emoties kunt terugvinden die je maar kunt bedenken. Van verdriet tot vreugde. Van dankbaarheid tot woede. Van geluk tot diepe misère. Ze sluiten dus aan bij allerlei uiteenlopende stemmingen en gevoelens. Daarom zijn ze van grote betekenis in het pastorale werk.

 

Als deelnemers kregen we college van en volgden workshops bij gekwalificeerde universitaire docenten en hoogleraren van de PThU. En van een enkele gastdocent. Ook was er een zangavond. Mooie rode draad waren enkele workshops over de lange geschiedenis van de gezongen Psalmen: vanaf de eeuwenoude joodse zangtraditie via de Psalmberijmingen van Datheen (zestiende eeuw), Marnix van Sint Aldegonde (zestiende eeuw), de berijming van 1773 tot en met de berijming in het Liedboek 1973 en het nieuwe Liedboek 2013. Verschillende keren zongen we Psalmen op hele noten en tevens Psalmen zoals ze dagelijks in de kloosters worden gezongen, met antifonen en responsies. En Psalmen uit de rijke Anglicaanse traditie. Het programma was in deze dagen werkelijk tot de nok toe gevuld. De PThU heeft met deze Summerschool dan ook echt iets heel bijzonders neergezet.

 

De workshop op de woensdagmiddag olv ethicus Dr. Theo Boer zal mij nog lang bijblijven. Deze ging over de wraakpsalmen. Wat zijn dat voor liederen? Spannende teksten waarin de psalmdichter God vraagt om zijn tegenstander in het gezicht te slaan of de tanden te breken, zie de Psalmen 3, 58 en 109.En enkele verzen van Psalm 139 (19 t/m 22: God, breng de zondaars om, etc.) God wordt gevraagd om wraak te nemen! Da’s even slikken…

 

Aan de ene kant mag (moet) je zulke Psalmen in hun tijd plaatsen. Aan de andere kant - zeer belangrijk - zijn ze wèl Woord van God. En dus mag je niet de angel eruit halen. Vervolgens moet je beseffen dat je anno 2016 deze Psalmen leest vanuit jouw eigen begrippenkader dat is beïnvloed door bijvoorbeeld de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. In theologentaal: dat is ons Vorverständnis.

 

Maar de spanning blijft. En je leest en herleest zo’n Psalm. In onze workshop deden we dat met Psalm 139. En dan merk je dat Psalmen geschreven zijn vanuit een intense relatie tussen God en de dichter. Vooral de 139e: Heer, U kent mij, U doorgrondt mij, U doorziet mijn gedachten, U legt uw hand op mij. Kan het nòg intiemer? De verhouding tussen God en mens is een relatie vol van liefde en vertrouwdheid. Maar dàn kom je bij vers 19: de dichter haat degenen die zonder enig respect omgaan met de God die hem (of haar?) zo lief en dierbaar is. Hij haat hen die er blijk van geven zijn Heer te haten. En die de dingen verachten die waardevol zijn voor God. Vier verzen lang is de dichter van Psalm 139 woedend. Waar is de intimiteit van het begin?

Als deelnemers aan de workshop kwamen we tot de conclusie dat we in een rouw- of trouwdienst nog weleens de gewoonte hebben om te stoppen bij vers 14 van Psalm 139. Dan komen die heftige verzen dus niet aan de orde. Maar als voorganger kun je dat op een doorsnee zondag niet maken: dan moet je toch echt de héle Psalm lezen. En dàn vragen ook de verzen 19 t/m 22 om uitleg.

De dichter houdt zóveel van zijn God dat hij de zondaars wel moet haten. En wel zo stevig dat hij dat niet voor zich kan houden. Gekwetste liefde roept nu eenmaal woede op. De dichter moet iets met die haat en hij brengt deze bij zijn God. Het ligt immers voor de hand om deze Psalm te zien als een gebed. En het gebed is een bijzonder goede plek voor emoties. En in sociaal opzicht is het ook een veilige plek. Een beetje officiëel gezegd: door het lezen en overdenken van de Psalmen kanaliseert de mens haar/zijn emoties. En dat doet ook de schrijver van Psalm 139. Zijn God is immers de God van de gerechtigheid..!

 

In de verzen 23 en 24 komt de rust van het begin weer terug. Maar anders dan in de eerste verzen.

Doorgrond mij God, peil mij. Ken mij… Het doet me denken aan klassieke pianosonates die ik heb gespeeld, denk bijvoorbeeld aan het overbekende tweede deel van Beethoven’s Pathétique: aan het eind (na een heftige passage in het midden, beginnend in mineur) keert de rust van het begin terug.

 

Maar na een heftig gedeelte is de rust wel anders dan in het begin. Hier in Psalm 139 is het alsof de dichter zegt: God, ik heb het nu wel heftig over die zondaren gehad. Maar nu ik! Ik kijk samen met U naar mijn diepste binnenkant. Zit er in mij misschien ook iets wat U niet welgevallig is? Ben ik misschien diep in mijn hart ook net een beetje als zij, die zondaren? Peil mij – en leid mij op de weg die eeuwig is.

 

Wat een emotie. Wat een juweel, deze Psalm. Zo levensecht. Maar toch ook zo veilig. Want God is het adres. Denk aan Romeinen 12: 19, waar Paulus zegt: Laat God uw wreker zijn. En de woorden van de Heer Zelf, zo helemaal in lijn met de woorden van Jezus Christus: Het is aan mij om wraak te nemen, ik zal vergelden (citaat uit Deuteronomium 32).

En zo leerden wij - opnieuw of voor het eerst - in die laatste dagen van juni te Doorn om te gaan met moeilijke maar ook prachtige teksten, vol van emotie. Om er onze gemeenteleden en onze God mee te dienen.

 

W. Lolkema


 

Archief